Klaus Man
MEFISTO
Dramatizacija i režija: Haris Pašović
Scenograf: Nebojša Antešević
Kostimografkinja: Marina Sremac
Koreograf: Zoltan Vajakula
Dramaturškinje: Nikolina Đukanović i Aleksandra Pleskonjić
Kompozitor: Marko Grubić
Lektor: dr Dejan Sredojević
Video animacije: Sava Kesić
Asistentkinja reditelja: Jelena Antonijević
Asistent scenografa: Aleksa Šakota
Asistentkinja kostimografkinje: Snežana Janjić Horvat
Saradnici kostimografkinje: Jasmina Radujko, Sava Stevanović
Producentkinja: Đorđa Grgić
Igraju:
Aljoša Đidić: Hendrik Hefgen, glumac
Mirjana Karanović: Adolf Hitler
Dimitrije Aranđelović: Princeza Tebab, plesačica
Peđa Marjanović: Herman Gering, predsednik Rajhstaga, ministar predsednik Prusije, komandant Luftvafea
Sanja Ristić Krajnov: Lote Lindental, glumica
Strahinja Blažić: Oto Ulriks, glumac
Gordana Đurđević Dimić: Generalica / Otova majka
Starčević Stefan: Hans Miklas, glumac
Milica Grujičić: Dora Martin, glumica
Gordana Kamenarović: Gospođa Bela, Hefgenova majka
Bojana Milanović: Angelika, glumica
Miodrag Krivokapić: Teofil Marder, satiričar
Mia Simonović: Nikoleta fon Niburg, glumica
Mina Pavlica: Barbara Brukner, ćerka Tomasa Bruknera
Marko Savković: Samuel Smešni Feliks, glumac / profesor Maks Rajnhart, reditelj / Ernst Rem, vođa S. A.
Lidija Stevanović: Odet Kroge, direktorica Hamburškog umetničkog pozorišta
Draginja Voganjac: Heda, glumica, dramaturškinja
Dimitrije Dinić: Jozef Gebels, ministar propagande
Miloš Lazić: Hajnrih Himler, direktor nemačke policije i komandant SS trupa
Tijana Maksimović: Gospođa Krup, vlasnica fabrike oružja
Dušan Vukašinović: Benjamin Pelc, pesnik
Vukašin Ranđelović: Cezar fon Muk, dramski pisac
Katarina Bradonjić: Mocova, glumica, kasnije vođa Lige nemačkih devojaka
Alisa Lacko: Rahela Mohrenvic, glumica
Jelena Antonijević: Gospođa Efeu, suflerka / Gizela, domaćica kod Tomasa Bruknera
Milorad Kapor: Hanseman, barmen, kasnije agent SS
Una Đelošević: Gerda, Stefi, glumica
Aleksandra Pejić: Anita Berber, plesačica
Bojana Tušup: Anemari / Paula – Liga nemačkih devojaka
Branislav Ćalić: Mali Bek, garderober
Jovan Živanović: Tomas, scenski radnik
Jovana Pleskonjić: Lizi / mlada Petra – Hitler jungen / Helga – Liga nemačkih devojaka
Andrijana Đorđević*: Leni Rifenštal / mlada Hilda – Hitler jungen / Odet Vi – plesačica / Sabina – Liga nemačkih devojaka
Aleksandar Tobdžić*: Boneti
Anđela Pećinar*: Monika – Liga nemačkih devojaka / mlada Kristina – Hitler jungen / Mici – plesačica
Aca Lazin*: Junior Krup / Šper / mladi Uve – Hitler jungen / vojnik u Aušvicu Peter / mladi nacista u pivnici
Jelena Lončar*: Debora / Miu – plesačica / Hermina – Liga nemačkih devojaka / mlada Izolda – Hitler jungen
Strahinja Puškarević*: Hamlet / mladi Fridolin – Hitler jungen / mladi Jirgen / agent Ignac / vojnik u Aušvicu Harold / mladi nacista u pivnici
Aleksandar Sarapa*: Sebastijan / Hano – snimatelj / mladi Jost – Hitler jungen
Žrtve u Aušvicu: ansambl
* Studenti master studija glume Akademije umetnosti Novi Sad
Majstori tona: Sofija Paskoski, Vladimir Ognjenović i Dušan Jovanović
Video-bim: Nikola Senković i Srđan Milovanović
Inspicijenti: Vladimir Savin i Zoltan Bešenji
Sufler: Anisija Bogdanov
Predstava traje četiri sata s pauzom.
Prva proba: april 2022. u VIP salonu Srpskog narodnog pozorišta
Premijera: 12. jula 2022, scena „Jovan Đorđević“, 20.00
Prva repriza: 14. jula 2022, scena „Jovan Đorđević“, 20.00
Predstava Mefisto deo je programskog luka „Tvrđava mira“ Evropske prestonice kulture, kao jedan od najznačajnijih projekata tog luka. „Tvrđava mira“ od 17. juna do 17. jula stavlja u fokus umetničkih programa snažnu promociju kulture mira, kao nikad aktuelniju temu, koju je Novi Sad definisao još prilikom kandidature za prestižnu titulu, zajedno sa osvrtom na strašne uzorke i posledice ratova, stavljajući kulturu dijaloga u prvi plan. Više od 1.500 umetnika i umetnica iz 30 zemalja će kroz različite forme – izložbe, performanse, predstave, mjuzikl, koncerte, filmske projekcije, ali pre svega govorni program, ne samo odati počast svim žrtvama rata na tlu Evrope, već i ukazati na važnost negovanja kulture sećanja, ali i apelovati kroz kulturu na negovanje mira i dijaloga.
Klaus Man (1906. – 1949), književnik i glumac. U romanu Pobožni ples, koji mu je 1925. doneo popularnost, obznanio je svoju homoseksualnost nakon čega ga se otac, Tomas Man, odriče. Sa sestrom Erikom, Pamelom Vedekind (kćerkom Franka Vedenkinda i tadašnjom verenicom) i glumcem Gustafom Grindgensom, tada Erikinim mužem, osniva pozorišnu trupu koja 1926. izaziva sablazan inscenacijom Manove drame Anja i Ester o homoerotskom odnosu glavnih junakinja.
Sa sestrom Erikom učestvovao je u kabareu Mlin bibera i 1933. postao meta nacista, zbog čega emigrira. U svom najpoznatijem delu, romanu Mefisto (1936), problematizuje sudbinu i nacističko opredelenje svog prijatelja i nekoć šuraka Grindgensa. I knjige istaknutog antifašiste Klausa Mana gore na nacističkim lomačama, a svoje stavove o „nemačkom pitanju“ on ne izražava samo u pismima nemačkim intelektualcima, recimo Gotfridu Benu („Šta Vas je moglo dovesti dotle da svoje ime, koje je za nas bilo pojam najvišeg nivoa i jedne skoro fanatične čistote, stavite na raspolaganje ljudima čije je nemanje nivoa apsolutno bez presedana u evropskoj istoriji i od čije moralne nečistote svet sa gnušanjem odvraća lice?…“), niti svoj angažman svodi na proklamacije i proteste, nego iz SAD-a odlazi u borbu protiv nacista. Kao morfinista i nakon mučnih razočaranja, okončaće život samoubistvom. Sahranjen je u Kanu. Premda uvek u senci slavnog oca, Klaus je izdavač angažovanih časopisa, plodan je književnik, autor pripovedaka i romana, kao što su Vulkan ili Patetična simfonija (romansirana biografija Čajkovskog), autobiografije Prekretnica, ali i filmskih kritika, eseja.
O romanu Mefisto
Man je Mefista napisao u emigraciji, a lik glumca Hendrika Hofgena nastao je po modelu Gustafa Grindgensa. Posle Grindgensove smrti, Peter Gorski, njegov usvojeni sin, vojnik koji je tokom rata zadužio Grindgensa, tužio je zapadnonemačkog izdavača koji je objavio Mefista zbog klevete svog poočima. Prvostepeni i apelacioni sud, kao 1971. i Ustavni sud Savezne Republike Nemačke, presudili su u korist tužioca pa je roman bio zabranjen. Ali ne i u istočnoj Demokratskoj Republici Nemačkoj, gde je knjiga slobodno prodavana.
Kada je docnije zapadnonemački izdavač objavio Mefista, Gorski se nije žalio. Ištvan Sabo po ovom romanu 1981. snima film s Klausom Mariom Brandauerom. Film dobija Oskara kao najbolji na stranom jeziku.
Haris Pašović, bosanskohercegovački reditelj, diplomirao 1984. u klasi prof. Bore Draškovića na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, bio je Fulbrajtov stipendista u SAD-u, završio napredni kurs za mlade reditelje na Festivalu u Avinjonu, bio stipendista u Nordijskom pozorišnom institutu (Odin Theatar) u Danskoj, studirao u Školi za menadžment Univerziteta Lankaster, V. Britanija, bio na studijskom boravku za medije u SAD-u (Boston, Vašington, Njujork).
Režirao u prestižnim pozorištima regiona, a njegove predstave su učestvovale na festivalima: Vedekindovo Buđenje proljeća i Dozivanje ptica po Aristofanovim Pticama, JDP, Bunjuelov Hamlet, Dubrovačke ljetne igre, Čekajući Godoa Beketa, BDP, Kralj Ibi Žarija, NP Nepshinzah, Subotica, Jelka kod Ivanovih Vvedenskog i Mara/Sad Vajsa, Teatar „Promena“, Novi Sad…
Veći deo vremena tokom opsade Sarajeva (1992-95) provodi u Sarajevu, doprinosi opstanku Narodnog pozorišta, Sarajevo, Pozorišta mladih i Akademije scenskih umjetnosti. Bio je direktor Međunarodnog teatarskog i filmskog festivala MESS, koji je transformirao u međunarodni pozorišni i filmski festival. Režira Euripidovu Alkestis, Svilene bubnjeve po japanskim „No“ dramama, U zemlji posljednjih stvari po romanu Pola Ostera, producira Čekajući Godoa u režiji Suzan Sontag. Pod pokroviteljstvom UNESKO-a, 1994. Sarajevski festivalski ansambl igra Pašovićeve predstave u pariskom Bouffes du Nord na poziv Petera Bruka. Bio je direktor festivala Mitellfest, Italija, umetnički direktor organizacije Sarajevo International u Amsterdamu, gde je režirao nekoliko predstava.
Pozorištu se vraća 2002. s Romeom i Julijom Šekspira, piše dramu i režira predstavu Pobuna u Narodnom pozorištu u sarajevskom NP (2004), inspiriranu romanom Konje ubijaju, zar ne?.
Šekspirov Hamlet, kojeg je režirao 2005. u East West Centru Sarajevo kao najveću regionalnu pozorišnu koprodukciju u poslednjih 20 godina, proglašen je događajem godine, a Pašović ličnošću 2005. (magazin „Dani“ i Man of the Year – Theatre – „MAX Magazine“). Faust, kojeg je 2006. režirao u East West Centru Sarajevo, sa kojim otvara festival MESS.
Dobio je mnoga priznanja, pa i Zlatni lovor vijenac (najbolji reditelj MESS-a), laureat je nagrada Bitefa i „Bojan Stupica“ (najbolja jugoslovenska režija 1989), UCHIMURA 1994. (najbolji reditelj BH pozorišnih susreta)…
Njegove predstave su gostovale u Parizu, Amsterdamu, Berlinu, Ženevi, Strazburu, i na svim relevantnim festivalima u regionu: Sterijinom pozorju, Bitefu (4 puta), EUROKAZ-u, Zagreb (2 puta), MESS-u (9 puta), MOT-u, Skoplje, Dubrovačkim ljetnim igrama…
Pašovićev dokumentarni film Greta o prof. Greti Ferušić koja je preživela Aušvic i opsadu Sarajeva, učestvovao je na festivalima u Njujorku, Amsterdamu, Londonu, San Francisku, Sarajevu, Rimu, Ljubljani, Stokholmu… Snimio je i dokumentarne filmove Dom, Ljubi bližnjeg svoga, Balkan – krv i med i A propos de Sarajevo.
Nacizam je nulta tačka zla ove civilizacije.
Haris Pašović, reditelj
Reditelj o predstavi
Za mene je velika radost raditi u gradu u kom sam umjetnički formiran, gde sam završio Akademiju, ali je i posebna čast raditi u najstarijoj pozorišnoj insitituciji na Balkanu, sa zaista sjajnim umetničkim ansamblom.
Mefista sam prvi put pročitao dok sam još bio na Akademiji i ta je knjiga sad već 40 godina sa mnom. To je remek djelo i velika tema koja postavlja pitanje odnosa zla i umjetnosti. Kada me je direktor Drame SNP–a Milovan Filipović pozvao da to radimo, pre korone, brzo smo se dogovorili da to bude baš taj Mefisto. Velika djela postavljaju velika pitanja na koja svaka generacija traži svoje odgovore. U predstavi nisam sužavao priču, sledio sam roman, čak sam nešto i dodao – kontekst. Kada je roman izašao, 1936, kontekst je bio jasan. Bilo je to vreme uspona Hitlera i nacizma u Nemačkoj.
Danas kontekst nije toliko jasan i očigledan. Mladi ljudi ne znaju puno o tome. Zato sam poželeo da damo taj kontekst, da se vidi da je to bilo najveće zlo u istoriji civilizacije. Bez toga, komad nema dovoljnu snagu.
Tek sa tim kontekstom vidimo temu – umetnost u okolnostima zla.
Pošao sam od toga da je nacizam nulta tačka zla ove civilizacije. U dramatizaciji koju sam uradio, zanimalo me je da tačno postavimo strukture tog političkog sistema koji je jedinstven u ljudskoj istoriji. Danas se olako prave poređenja s njim. Ništa što se dogodilo nakon nacizma, a u svetu su se dešavala mnoga zla, nije došlo ni blizu tačke koju je ostvario nacizam. To je važno i u metafizičkom smislu. Mefisto Klausa Mana nas se tiče kao što nas se tiču Šekspirova dela.
Pokušali smo da napravimo epopeju o umetnosti u vremenu zla i odnosu tog zla prema umetnosti. Mislim da je to zanimljivo kao pozorišni podvig u svakom vremenu, a posebno je interesantno što smo, zbog korone, morali da radimo manje predstave, s malo glumaca, a sada možemo da imamo 40 glumaca na sceni. I trenutak je dobar zbog programa Tvrđava mira EPK-a, jer je nastao kompleksni okvir za ispitivanje načina kako se gradi i održava mir.
